Polonistki w Powstaniu Warszawskim

Nasze myśli i niewyobrażalna wdzięczność wędrują do wszystkich, których 1 sierpnia 1944 roku zastało w stolicy Powstanie Warszawskie i którzy podjęli dramatyczny bój o życie i wolność naszego Kraju.

W dniu 1 sierpnia o godzinie 17:00, gdy nad miastem zabrzmią syreny – jak również przez 63 kolejne dni Powstania – wspominamy zawodniczki Polonii Warszawa, o których wiemy, że były 80 lat temu w stolicy i stawiały czoła okrutnej rzeczywistości.

Maria Halina Chełmicka – zginęła w Powstaniu Warszawskim w wieku 24 lat jako łączniczka. W przedwojennej Polonii trenowała lekkoatletykę razem z kilkoma zawodniczkami z drużyny koszykarek.  

Irena Dobrzańska (Dobrzańska-Krupińska) – w okresie okupacji działała w konspiracji, była uczestniczką Powstania Warszawskiego. W międzywojniu jedna z pierwszych sportsmenek Polonii, następnie PPW Warszawa i Stadionu Chorzów. 

Jadwiga Janina Drac (Kałuża, Daszewska) – hazenistka i członkini sekcji gier zespołowych międzywojennej Polonii. W 1938 roku ukończyła studia na warszawskiej Akademii Wychowania Fizycznego. Żołnierka Armii Krajowej i uczestniczka Powstania Warszawskiego. Po wojnie mieszkała w Piotrkowie Trybunalskim, w Łodzi, a później w Szczecinie. Pracowała jako tancerka, choreografka i aktorka w szczecińskich teatrach.  

Jadwiga Duch-Kwietniewska (Markowska) – hazenistka, koszykarka, siatkarka i florecistka Polonii. Zdobyła mistrzostwa Polski w hazenie i koszykówce, do tego dołożyła indywidualne tytuły we florecie. W czasie okupacji pracowała w Centralnym Biurze Tłumaczeń Przysięgłych. Podczas Powstania Warszawskiego przebywała cały czas w mieście. Jest jedną z najwybitniejszych zawodniczek w historii polskiej szermierki.  

Barbara Durasiewicz – była koszykarką Polonii w latach 1950-1953. Pani Barbarze poświęcono jeden z rozdziałów książki wspomnieniowej o dzieciach z Powstania Warszawskiego „Fajna ferajna” Moniki Kowaleczko-Szumowskiej. Opisane są w niej powstańcze losy 13-letniej wówczas Basi, później koszykarki Polonii i nauczycielki. Pani Barbarze, podobnie jak Hannie Loth i kilku innym koleżankom z Polonii, lata młodzieńcze minęły bowiem w dramatycznych realiach wojennej Warszawy. 

Joanna Horodecka (z d. Wescile) – jako nastolatka Powstanie Warszawskie spędziła na Żoliborzu. Później dziennikarka gazety „Życie Warszawy”, autorka książek o tematyce społecznej. Była członkinią odbudowywanej po wojnie drużyny koszykarek Polonii. 

Maria Kamecka (Kordzik) – wybitna koszykarka Polonii w okresie międzywojennym i po wojnie (na zdjęciu tytułowym po lewej). W czasie Powstania Warszawskiego pełniła funkcję łączniczki i sanitariuszki w stopniu strzelca Armii Krajowej. Wspierana przez starszą siostrę, Irenę Kamecką, po mężu Jaźnicką (na zdjęciu po prawej), która podobnie jak Maria grała w Polonii i reprezentacji Polski i wojenny czas spędzała w Warszawie. Do 5 sierpnia młodsza z sióstr walczyła na Woli (m.in. w obronie pałacyku Michla) w batalionie „Parasol”, jako żołnierka 1. kompanii V plutonu „Narocz” (dowódca por. „Damazy” – Bronisław Jastrzębski). Pluton, zepchnięty przez Niemców w stronę Śródmieścia, stracił kontakt z batalionem i wszedł w skład kompanii ochrony Kwatery Głównej Okręgu Warszawskiego AK.  

Eugenia Stanisława Kielich (Kielich-Rudnicka) – koszykarka, hazenistka i lekkoatletka międzywojennej Polonii. Uczestniczka Powstania Warszawskiego. Uhonorowana tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, znajduje się na liście Instytutu Pamięci Męczenników i Bohaterów Holocaustu Jad Waszem. 

Genowefa Kobielska (Cejzik-Zimnoch) – hazenistka, koszykarka, lekkoatletka w Polonii w okresie międzywojennym, uczestniczka Igrzysk Olimpijskich w Amsterdamie (1928). Czas II wojny światowej spędziła w Warszawie, pracując w Radzie Głównej Opiekuńczej. W czasie Powstania Warszawskiego przebywała cały czas w mieście. Po wojnie kontynuowała występy w zawodach lekkoatletycznych. Później prowadziła gospodarstwo ogrodnicze w Mrokach koło Warszawy. 

Wanda Kwaśniewska-Loth – jedna z pionierek warszawskiego sportu, współzałożycielka kobiecej sekcji gier sportowych w Polonii, matka późniejszej wybitnej koszykarki Hanny Loth-Nowakowej. Całe Powstanie Warszawskie spędziła w Warszawie razem z córką, rodziną i przyjaciółmi, wspierając się wzajemnie w walce o bezpieczeństwo i przetrwanie. 

Maria Jadwiga Kwaśniewska-Maleszewska  – polska oszczepniczka, koszykarka, hazenistka, siatkarka, piłkarka ręczna. Medalistka Igrzysk Olimpijskich w Berlinie w 1936 roku. W 1937 przeprowadziła się do Warszawy, aby studiować matematykę. W Polonii od 1938 do 1939 roku w sekcji gier sportowych. We wrześniu 1939 roku brała udział w obronie Warszawy. Za męstwo i waleczność została odznaczona Krzyżem Walecznych. Podczas okupacji niemieckiej pracowała w gospodzie sportowej „Karczma pod Kogutem” oraz brała czynny udział w ruchu oporu. Jej mieszkanie w Podkowie Leśnej stało się otwartym domem dla bezdomnych i głodujących Polaków oraz Żydów. W czasie Powstania Warszawskiego bardzo zaangażowała się w pomoc warszawiakom w obozie przejściowym w Pruszkowie. Jako pielęgniarka i tłumaczka przyczyniła się do uratowania wielu osób z transportów wywożonych na roboty do Rzeszy oraz do obozów koncentracyjnych. 

Hanna Nowachowicz – działała w Armii Krajowej. Jak wspomina Hanna Loth-Nowakowa, która przeżyła Powstanie Warszawskie jako dziecko: „Gdy dołączyłam do drużyny w 1951 roku, Lucyna Sokół-Werewska z Hanną prowadziły czasem takie poważne rozmowy, ale to było obok nas, myśmy młodsze się specjalnie tymi zagadnieniami nie interesowały, ale wiedziałyśmy, że one w czasie okupacji miały jakiś kontakt. W latach 50. się o tym głośno nie mówiło”. 

Jadwiga Olesińska – hazenistka, koszykarka Polonii, zdobywczyni wielu medali mistrzostw Polski. Ukończyła architekturę na Politechnice Warszawskiej. W czasie okupacji w stopniu podporucznika AK służyła w VII obwodzie „Obroża” okręgu warszawskiego. W Powstaniu Warszawskim dowodziła drużyną łączniczek i telefonistek w batalionie „Zaremba-Piorun” walczącym w Śródmieściu. Po wojnie pracowała w Biurze Odbudowy Stolicy.  

Irena Rapińska – hazenistka, koszykarka, siatkarka Polonii w okresie międzywojennym, zdobywczyni wielu medali w klubowych mistrzostwach Polski. Ukończyła studia w Centralnym Instytucie Wychowania Fizycznego w 1934 roku. Pracowała na tej uczelni do 1939 roku. W czasie wojny angażowała się w tajne nauczanie warszawskiej młodzieży. Przebywała w mieście przez cały czas trwania Powstania Warszawskiego. 

Teresa Roszkowska – członkini pierwszej w Polsce drużyny hazeny w 1925 roku, grała w Polonii do początku lat 30. XX wieku, a więc do czasu cementowania się sekcji koszykówki kobiet. Ukończyła m.in. konserwatorium muzyczne oraz Szkołę Sztuk Pięknych. Malarka, swoje prace wystawiała w Paryżu, Genui, Brukseli czy Bostonie. W czasie wojny współpracowała z podziemiem artystycznym, m.in. organizowała w swoim mieszkaniu zebrania ludzi teatru z udziałem pisarza Jarosława Iwaszkiewicza. Znana przede wszystkim z wybitnych osiągnięć pozasportowych, także w dziedzinach scenografii i malarstwa.  

Irmina Rzeźnicka (Nieznańska) – uczestniczka Powstania Warszawskiego. W Armii Krajowej odznaczona Krzyżem Walecznych, jedna z pionierek kobiecego sportu w Warszawie, lekkoatletka Polonii i Warszawianki. 

Lucyna Sokół-Werewska – koszykarka Polonii w latach 1949-1954. W czasie wojny działała przy Komendzie Głównej Armii Krajowej, była łączniczką organizacji międzynarodowej pomocy więźniom Majdanka. 

Sława Szmid – pionierka stołecznej lekkoatletyki i kobiecych sportów zespołowych, założycielka w Polonii drużyny hazeny, z której z czasem wytworzyła się drużyna koszykarek. Także siatkarka i florecistka, a  poza tym działaczka sportowa, dziennikarka i tłumaczka. W latach drugiej wojny światowej związała się z oddziałem kobiecym Armii Krajowej „Dysk” wykonującym zadania specjalne i dywersyjne. Uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim – „Dysk” wchodził w skład pułku AK „Broda”. 

Halina Zborowska-Idzikowska – lekkoatletka Polonii, mistrzyni Polski w biegu na dystansie 800 metrów w 1939 roku. Całe życie mieszkała w Warszawie. Wojnę i Powstanie Warszawskie spędziła na Starówce, mieszkając koło Barbakanu. Po kapitulacji Powstania została ewakuowana wraz z dwójką małych dzieci do obozu przejściowego w Pruszkowie. Po wojnie nie wróciła już do czynnego uprawiania sportu – zajęła się pracą zawodową i życiem rodzinnym. 

Helena Zelwerowicz (Zelwerowicz-Orchoń) – jedna z pionierek kobiecego sportu w Warszawie, lekkoatletka Polonii. Aktorka, reżyserka, scenografka. W czasie wojny udzielała pomocy ukrywającym się Żydom, w 1977 roku została odznaczona przez izraelski Instytut Jad Waszem medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. W czasie Powstania Warszawskiego pracowała w kuchni żołnierskiej przy batalionie „Iwo–Ostoja” oraz jako aktorka uczestniczyła w koncertach dla powstańców. Po upadku Powstania przebywała w niemieckich obozach, po zakończeniu wojny nie wróciła do Polski.