100 lat koszykówki Polonii Warszawa

W 1925 roku w Klubie Sportowym Polonia Warszawa powstała Sekcja Gier Sportowych. To właśnie z tą datą należy łączyć początki koszykówki „Czarnych Koszul”.

W tamtym czasie zawodniczki i zawodnicy równolegle uprawiali różne dyscypliny sportowe. Kobiety zaczęły od hazeny (dawnej odmiany piłki ręcznej), a pierwszy trening odbył się w Dniu Matki – 26 maja 1925 r. Wkrótce sportsmenki Polonii zaczęły grać także w koszykówkę i siatkówkę. Natomiast mężczyźni najpierw zainteresowali się siatkówką, ale już 3 lata później sformowała się drużyna koszykarska, która swój pierwszy udokumentowany mecz rozegrała 8 stycznia 1928 roku z AZS-em Warszawa.

Lata sportowej dominacji – prezesura gen. Kazimierza Sosnkowskiego

W 1928 roku prezesem Polonii Warszawa został Kazimierz Sosnkowski. Ten wybitny polski generał sformułował credo, do którego klub nawiązuje również współcześnie – “Klub Polonia Warszawa stawia sobie za cel być wzorem dobrych zwyczajów i etyki sportowej”.

Koszykówka „Czarnych Koszul” przeżywała prawdziwy rozkwit w latach międzywojennych. Koszykarki zdobyły dwa mistrzostwa Polski, dwa srebrne medale i raz uplasowały się na trzecim miejscu. Panowie aż siedem razy osiągnęli wicemistrzostwo Polski i dołożyli do tego jeden brązowy medal. Największą postacią w drużynie męskiej był Jerzy Gregołajtys, który ponadto jako siatkarz również sięgał z Polonią po medale mistrzostw Polski. U kobiet brylowała Sława Szmid mistrzyni Polski w hazenie i w koszykówce. Koszykarką Polonii w pionierskich czasach była też Genowefa Kobielska-Cejzik, która na Igrzyskach Olimpijskich w Amsterdamie (1928) zajęła 8. miejsce w rzucie dyskiem. Do dziś na warszawskim Śródmieściu opowiada się anegdotę o ówczesnym kierowniku Sekcji Gier Sportowych w Polonii – Stanisławie Poroszewskim. Był on tak pochłonięty sportem, że dostał ultimatum od narzeczonej, by wybrał między związkiem z nią a pracą dla klubu.

Drużyna koszykówki Polonii w 1934 r., która zdobyła wicemistrzostwo Polski oraz Puchar PZGS (ówczesna nazwa Pucharu Polski). Fot.: Narodowe Archiwum Cyfrowe.

Bohaterki i bohaterowie Powstania Warszawskiego

„Klub sportowy ma wychowywać nie tylko dobrego sportowca, ale przede wszystkim dobrego obywatela i człowieka” – tak brzmi jedno ze zdań klubowego credo, które zainspirowało koszykarki i koszykarzy Polonii Warszawa do zaangażowania się w walkę o niepodległość ojczyzny w okresie II wojny światowej.

Sława Szmid związała się z oddziałem kobiecym Armii Krajowej „Dysk” wykonującym zadania specjalne i dywersyjne. W Powstaniu „Dysk” wchodził w skład pułku AK „Broda”. Koszykarki Polonii podejmowały się również roli łączniczek, telefonistek, sanitariuszek, a część z nich, w trakcie wojny angażowało się w tajne nauczanie warszawskiej młodzieży. W tej grupie były m.in. Maria Kamecka i Jadwiga Olesińska.

Z kolei koszykarz Polonii i reprezentant Polski w koszykówce Jerzy Rossudowski (pseudonim “Stary”), był starszym strzelcem kompanii Krawiec – batalionie “Oaza” V Obwodu (Mokotów) Warszawskiego Okręgu Armii Krajowej. Poległ 2 września przy ul. Iwickiej. W walkach brali udział również bracia Zygmunt i Władysław Ślesiccy.

Koszykarska przeplatanka aż do końca XX wieku

Druga połowa XX wieku to w historii koszykówki Polonii Warszawa okres sukcesów przeplatany słabszymi sezonami. W 1959 r. koszykarze zdobyli swoje pierwsze (i jak dotąd jedyne) mistrzostwo Polski. Rok później „Czarne Koszule” awansowały do półfinału Pucharu Europy po wygranym dwumeczu z FC Barcelona. Do końca lat 70. koszykarze dołożyli do klubowej kolekcji jeszcze cztery srebrne medale mistrzostw Polski oraz jeden brązowy. Ostatnie dwadzieścia lat XX wieku to już prawdziwa „wańka-wstańka” – spadki i awanse z ekstraklasy czy gra juniorami w II lidze.

Drużyna Polonii Warszawa przed rewanżowym meczem z FC Barcelona, 13 marca 1960 roku; zdj. z prywatnych zbiorów Witolda Jędrzejewskiego

Losy sekcji kobiecej przebiegały podobnie. Do końca lat 70. koszykarki „Czarnych Koszul” zdobyły dwa razy wicemistrzostwo Polski i pięć razy brązowy medal, po czym w 1978 roku po raz pierwszy w historii spadły z ekstraklasy. Od lat 80. zaczął się sportowy „rollercoaster”.

Drużyna koszykarek Polonii z połowy lat 70., która zdobyła brąz (1975) i wicemistrzostwo Polski (1976) pod wodzą trenera Bohdana Bartosiewicza; fot. zbiory prywatne

Rok 2000 – koszykarskie drużyny na antypodach

W październiku 2000 r. drużyna kobieca ze względów finansowych została rozwiązana i przez ponad dekadę nie brała udziału w seniorskich rozgrywkach. Zupełnie inaczej miały się sprawy w sekcji męskiej. W 2000 r. drużyna koszykarzy wywalczyła awans do ekstraklasy, a w latach 2004 i 2005 dołożyła do klubowej kolekcji dwa brązowe medale. Niestety, po nagłym wycofaniu się głównego sponsora kolejne lata zdominowała walka o przetrwanie. Sezon 2010/2011 był jak dotychczas ostatnim sezonem Polonii Warszawa w męskiej ekstraklasie.

I tu ponownie obie sekcje koszykarskie „Czarnych Koszul” znalazły się na sportowych antypodach. Latem 2011 dzięki zaangażowaniu sympatyków i wolontariuszy udało się reaktywować drużynę koszykówki kobiet (SKK Polonia Warszawa), która przystąpiła do rozgrywek II ligi (3. poziom) w sezonie 2011/2012. Po 10 latach organicznej pracy polonijnej społeczności udało się powrócić do ekstraklasy w kwietniu 2021 r.

Jubileuszowy sezon 2025/2026

Awans koszykarek do ekstraklasy dał impuls do reaktywacji zespołu koszykarzy. W sezonie 2021/2022 drużyna koszykarzy została zgłoszona do rozgrywek II ligi (3. poziom), w których triumfowała, nie przegrywając żadnego meczu.

W nadchodzącym jubileuszowym sezonie 2025/2026 drużyna kobiet będzie rywalizować na najwyższym poziomie rozgrywkowym (Orlen Basket Liga Kobiet), natomiast drużyna mężczyzn przystąpi do pierwszoligowych rozgrywek na zapleczu ekstraklasy.

Wybitne postaci polskiej koszykówki w „Czarnych Koszulach”

Sto lat koszykarskiej tradycji Polonii Warszawa niesie ze sobą setki zasłużonych dla polskiej koszykówki koszykarek, koszykarzy i trenerów. Wymienienie ich wszystkich wyczerpałoby limit znaków każdej publikacji.

Na przestrzeni dekad w seniorskiej reprezentacji Polski zagrało ponad 30 koszykarek Polonii Warszawa. Cztery zawodniczki Czarnych Koszul sięgnęły z drużyną narodową po medale mistrzostw Europy. Katarzyna Dulnik w 1999 roku w pięknych okolicznościach stanęła na najwyższym stopniu podium. Na mistrzostwach Europy w 1968 roku brązowe medale wywalczyły Jadwiga Korbasińska i Lucyna Szymańska, a wcześniej – w 1938 roku – identyczny sukces osiągnęła Irena Kamecka.

Wśród koszykarek, które wzięły udział w mistrzostwach Europy jako reprezentantki Polonii Warszawa, są ponadto: Maria Kamecka (1950 i 1952), Lucyna Peters (1950), Barbara Kowalczyk (1956, 1958), Hanna Loth-Nowak (1956, 1958), Danuta Iwanow (1958, 1964, 1966), Wiesława Kaniewska (1970, 1972, 1974), Urszula Pulkowska (1972) oraz Krystyna Szymańska-Lara (1991). 

Trenerami o największym dorobku medalowym w dziejach sekcji kobiecej są: Bohdan Bartosiewicz (4 ligowe medale), Henryk Jaźnicki (2 medale) i Zygmunt Ślesicki. Mistrzostwo Polski juniorek w 1988 roku polonistki zdobyły pod wodzą trenera Mirosława Noculaka. Awanse do ekstraklasy koszykarek z zawodniczkami „Czarnych Koszul” mieli na swoim koncie Andrzej Fusek (dwukrotnie), Andrzej Nowak, Janusz Kita, Witold Ziółkowski i Maciej Gordon.

Polonia Warszawa miała w swojej historii także wielu wybitnych koszykarzy, którzy znacząco przyczynili się do sukcesów klubu oraz rozwoju polskiej koszykówki. Po II wojnie światowej kilku z nich udanie nawiązało do dokonań Jerzego Gregołajtysa, Jerzego Rossudowskiego i Bohdana Bartosiewicza. Współtworzyli oni reprezentację narodową, która w 1939 r. zajęła trzecie miejsce na mistrzostwach Europy.

Jednym z najbardziej znanych powojennych koszykarzy Polonii był Jerzy Piskun, który w barwach „Czarnych Koszul” zdobył mistrzostwo Polski w 1959 roku, a w 1962 roku został królem strzelców ligi. Jego talent został doceniony na arenie międzynarodowej – Piskun był też w składzie reprezentacji Polski, która w 1963 r. zdobyła srebrny medal mistrzostw Europy. Osiągnął to m.in. z byłymi kolegami z Polonii z mistrzowskiego sezonu 1959: Januszem Wichowskim i Witoldem Zagórskim – wówczas już trenerem kadry narodowej, twórcą największych sukcesów reprezentacji Polski. Cała trójka była bliska powtórzenia tego sukcesu w mistrzostwach Europy 2 lata później – w 1965 r. zdobyła medal brązowy.

Medale mistrzostw Polski Polonia zdobywała pod wodzą tak uznanych trenerów jak Władysław Maleszewski (w tym mistrzostwo w 1959 r.), Witold Zawadzki, Jerzy Groyecki, Andrzej Gmoch czy – już w XXI w. – Wojciech Kamiński. Trenerami, którzy dla Polonii zdobywali medale młodzieżowych mistrzostw Polski byli: Witold Zawadzki, Ryszard Pietruszak, Andrzej Nowak, Adam Latos, Piotr Bakun, Krzysztof Lubaszka, Grzegorz Nurowski, Andrzej Kierlewicz i Łukasz Łoboda.

Wybitne postaci kultury i nauki grały w koszykówkę

Koszykarska Polonia Warszawa miała w swoich szeregach wiele wybitnych postaci, których życie i osiągnięcia wykraczały daleko poza sport. Jan Dzierżko, ceniony architekt i koszykarz z lat 50., zasłynął m.in. projektem pomnika Obrońców Wybrzeża. Michał Molda, później znany jako Michele Jamiolkowski, był inżynierem światowej klasy i profesorem w Turynie, który kierował pracami przy stabilizacji Krzywej Wieży w Pizie i dzięki temu, że uratował ją przed zawaleniem jest jednym z najbardziej znanych Polaków we Włoszech. Władysław Ślesicki, reżyser filmu "W pustyni i w puszczy" (ponad 30 milionów widzów), był żołnierzem AK i zawodnikiem Polonii wraz z bratem Zygmuntem. Wiktor Zborowski oraz Andrzej Seweryn, wybitni aktorzy, również zaczynali jako koszykarze naszego klubu. Polonia miała też w swoich szeregach Marka Rudzińskiego – komentatora sportowego oraz profesora Stanisława Jędrzejewskiego – medioznawcę i socjologa. 

W sekcji koszykarek przez dekady zawodniczki grały w basket, kształcąc się jednocześnie na specjalistki w najróżniejszych dziedzinach: od ekonomii, psychologii, literatury, po medycynę i nauki przyrodnicze. Równoległe zorientowanie na inne dziedziny życia, w obliczu braku możliwości zarabiania z gry w koszykówkę, było po prostu koniecznością.

100 lat i co dalej?

Warunkiem stabilnego rozwoju koszykówki Polonii Warszawa jest modernizacja terenów klubowych przy ul. Konwiktorskiej 6. W ramach tej inwestycji planowana jest kameralna hala koszykarska na 2000 widzów. Dzięki niej seniorskie drużyny koszykarek i koszykarzy powrócą na Konwiktorską. Nowa hala jest też niezbędna do prowadzenia i rozwijania sportu młodzieżowego, szczególnie w akademii dla dziewcząt.

Koszykówka „Czarnych Koszul” będzie niezmiennie czerpać ze swojej tradycji i pielęgnować wartości zawarte w klubowym credo, aby poprzez pracę na rzecz lokalnej społeczności wychowywać nie tylko dobrych sportowców, ale przede wszystkim dobrych ludzi i obywateli.

zdjęcie tytułowe: Drużyny Polonii Warszawa i PIWF Warszawa, lata ok. 1928-1930